In België is sociaal overleg verplicht, dus is het beter om er goed mee om te gaan. Xavier Culot, HR-consultant en werkgeversvertegenwoordiger, geeft enkele tips om een constructieve dialoog tussen bedrijven en vakbonden te herstellen.
Sociale onderhandelingen hebben lange tijd het karakter van een arena gehad. Werkgevers en vakbonden, twee kampen, twee visies, soms twee talen. Toch is het Belgische model gebaseerd op één enkel principe: overleg. “We kunnen niet anders dan met elkaar praten”, aldus Xavier Culot, HR-consultant en werkgeversvertegenwoordiger in het paritair comité. Ondanks de schijnbare spanningen blijft dialoog de beste manier om sociale vrede te bereiken.
Vakbonden, spelers in het sociale spel
Om de sociale dialoog te begrijpen, moet je eerst de vakbonden begrijpen. Het zijn in de eerste plaats verenigingen die opkomen voor de belangen van de werknemers, ontstaan in de 19e eeuw uit de vroegere onderlinge hulpkassen. In België maken zij deel uit van het wettelijke en institutionele landschap: ondernemingsraden, comités voor preventie en bescherming op het werk (CPBW), vakbondsafvaardigingen ... “Dit zijn de wettelijke toegangspoorten van de vakbond tot de onderneming. De wet heeft alles vastgelegd: de regelmaat van de vergaderingen, de te behandelen onderwerpen, de te verstrekken informatie”, legt de adviseur uit.
De kern van de sociale dialoog is wederzijdse erkenning. De rol van de werkgever is niet om de vakbonden te omzeilen, maar om ervoor te zorgen dat de overlegorganen goed functioneren: regelmatige vergaderingen, gedeelde informatie, duidelijke agenda's. “Als de basis wordt gerespecteerd, worden de discussies constructief”, merkt hij op. Omgekeerd volstaat een gebrek aan transparantie of een niet-nagekomen belofte om de machine te doen vastlopen. “Het gaat erom een kruissnelheid te vinden, maar net zoals een boot te maken kan krijgen met een storm, kan de dialoog moeilijker worden naarmate een bedrijf veranderingen ondergaat. Toch moet de dialoog blijven bestaan”, vervolgt Xavier Culot.
De codes van de sociale dialoog
Goed onderhandelen betekent in de eerste plaats het terrein kennen. Elk orgaan heeft zijn eigen codes, ritme en bevoegdheden. In dit zeer afgebakende kader is de vorm even belangrijk als de inhoud: zorgvuldig opgestelde verslagen, goed voorbereide vergaderingen ... allemaal signalen die aantonen dat het management het overleg serieus neemt. Zelfs in spannende momenten is het schudden van de hand voordat je de tafel verlaat al een stap in de richting van sociale vrede.
Deze striktheid staat flexibiliteit niet in de weg. Een vraag kunnen herformuleren, een punt uitstellen, toegeven dat je niet meteen kunt antwoorden: ook dat is een teken van respect. Voor Xavier Culot is de grootste vijand van de dialoog het wollig taalgebruik. “Wat de baas zegt, staat in steen gebeiteld.” Voorzichtigheid is beter dan een belofte die niet wordt nagekomen. Consistentie is uiteindelijk het beste bewijs van ernst.
Van compromis naar win-winovereenkomst
België heeft een lange traditie van compromissen: al decennialang wordt er over alles onderhandeld. Het is dit beroemde ‘huwelijk tussen water en vuur’ waar specialisten in sociale dialoog vaak naar verwijzen, namelijk de kunst om twee onverenigbare concepten met elkaar te verenigen. Voor de HR-consultant is een compromis niet altijd een overwinning: het is gewoon ‘de kleinste gemene deler’. Het ideaal, zegt hij, zou zijn om verder te gaan: streven naar een win-winovereenkomst.
Voorbeeld: werktijden aanpassen, een organisatie herzien, op zondag open gaan ... Achter elke maatregel schuilt een menselijke realiteit: een vroegere trein, kinderopvang die opnieuw moet worden geregeld, verstoorde privacy. “Als we niet begrijpen waarom een partij zich verzet, zullen we nooit tot een akkoord kunnen komen”, merkt Xavier Culot op. Sociale onderhandelingen zijn dus geen oefening in overtuigingskracht, maar in begrip.
Onderhandelen, luisteren, leren
In het Belgische systeem beslist geen enkele rechter over collectieve conflicten. De partners moeten op de een of andere manier tot een akkoord komen. “We zijn veroordeeld om met elkaar te praten”, vat hij samen. Luisteren wordt dan de motor van de onderhandelingen: vaak is dat bepalend voor het succes van een dialoog.
Tijdens de workshop “Vakbondsonderhandelingen” die hij samen met Alain Lancelot leidt, gebruikt Xavier Culot een metafoor: onderhandelaars kunnen haaien zijn (die bijten), karpers (die ondergaan) of dolfijnen (die zich aanpassen). “De besten zijn dolfijnen”, leggen ze uit. Geen zwakte of dominantie, maar een evenwichtige houding. Het is deze houding, die zowel standvastig als flexibel is, die een onderhandeling omzet in een constructieve dialoog.
Een kunst die moet gekoesterd worden
Sociale onderhandelingen zijn ook een leerschool in geduld. Ze vereisen een methodische aanpak, respect en een flinke dosis realisme. In ruil daarvoor bieden ze het bedrijf stabiliteit en samenhang. “Sociale vrede ontstaat op momenten waarop men nog steeds kiest om met elkaar te praten”, concludeert de human resources-adviseur.
Xavier Culot deelt deze benadering samen met Alain Lancelot tijdens de workshop “Vakbondsonderhandelingen” die door Beci wordt georganiseerd. Een tweedaagse opleiding voor bedrijven om beter te leren communiceren, de spelregels te begrijpen en vooral om vreedzamere sociale relaties op te bouwen. In het bedrijf, net als elders, is het altijd beter om beter met elkaar te communiceren.
Raadpleeg onze agenda voor de komende sessies van de workshops ‘Onderhandelingen met vakbonden’.
Voor vragen of aanvullende informatie kunt u contact opnemen met Frédéric Simon, verantwoordelijke voor de Talents-community: fs@beci.be